Een jaar van autocraten. De vraag is hoe democratie stand houdt in zo’n wereld
2025 begon met een politieke aardverschuiving in de Verenigde Staten. Het maakte de set autocraten in de wereld van Poetin tot Xi en van Maduro en Orban tot Netanyahu en nog machtiger in de wereld*.
Donald Trump sprak op 21 januari 2025 zijn inauguratiespeech uit. Hij presenteerde zich als door God gezonden leider, die Amerika opnieuw groot zou maken. Deze toon zette meteen de internationale agenda: nationalistisch, religieus geladen en confronterend. In Europa keek men met zorg naar de impact op trans-Atlantische handel en de NATO.
De oorlog in Oekraïne bleef ondertussen het hart van de Europese veiligheidscrisis. In april zegde de NATO 21 miljard euro steun toe aan Oekraïne, een ongekende investering om Russische agressie het hoofd te bieden.
Toch blijven de verliezen zwaar: drones veroorzaakten inmiddels de meeste burgerdoden en landen als Polen en de Baltische staten stapten zelfs uit het mijnenverdrag om zichzelf te beschermen. In augustus onderstreepte Zelensky dat Oekraïne geen tweede opdeling (na de Krim) zal accepteren, waarmee de kans op een langdurig conflict eerder groter dan kleiner werd.
Israel, Gaza, Iran
Ook het Midden-Oosten stond in brand. De VS bombardeerde Iraanse nucleaire installaties, officieel “geen oorlogsverklaring”, maar feitelijk een dramatische escalatie.
Israël ging intussen over tot een harde lijn in Gaza: een plan voor volledige bezetting werd in mei goedgekeurd, met diepe humanitaire crises als gevolg. De internationale gemeenschap drong aan op wapenstilstanden, maar alle pogingen daartoe bleken slechts zeer tijdelijke resultaten op te leveren en de humanitaire ellende verdiepte zich.
Hoe kansrijk het nieuwe twintig punten plan van Amerika is zal aangetoond moeten worden. Je mag ervan uitgaan dat een toenemende meerderheid van Gazanen snakt naar vrede, maar ook daar hebben de autocraten het voor het zeggen. Intussen verschoof de macht in het Midden Oosten, Turkije werd machtiger, versterkte ook zijn greep op de eigen bevolking Syrië kreeg mede daardoor een nieuwe regering, Saoedi-Arabië sloot een inniger defensie pact met Pakistan.
Het laatste nieuws is dat Hamas positief is over het plan is en dat is hoopvol maar de oorlog op dat geplaagde stuk land dat Gaza heet is op dit moment nog niet geëindigd.
Europa, NATO en handel
Trump zette economisch de toon. Na zijn tarievenbombardement kondigde hij in april een kortstondige “tariefpauze” af, maar verhoogde tegelijk de heffingen op Chinese producten tot 125%. De EU reageerde aarzelend, maar eind juli kwam er toch een handelsakkoord met uniforme 15% tarieven. Strategische producten zoals halfgeleiders en vliegtuigen kregen uitzonderingen, maar de boodschap was duidelijk: de EU accepteerde de druk uit Amerika en koos voor compromis en stabiliteit.
Critici schreven dat het een “herhalingsles van Trump” was, een bewijs dat Europa onder harde onderhandelingstactieken nog steeds buigzaam blijft.
Defensie kwam intussen hoger op de agenda. In Nederland constateerde de Algemene Rekenkamer in mei dat ondanks forse uitgaven – ruim 20 miljard in 2024, een stijging van 31% – de doelstellingen vaag bleven en beveiliging van objecten en ICT niet op orde waren. Europese leiders, zoals Macron, riepen op tot een eigen Europese defensie-industrie en meer autonomie, maar de kloof tussen ambities en realiteit bleef groot. Op de NATO-top in Den Haag kwamen leiders 5% van het BBP op termijn voor defensie overeen. Maar het duurt intussen nog jaren voordat Europa
Klimaat en macht
Het klimaatnieuws liet zien dat de aarde geen pauze neemt. Volgens de Wereld Meteorologische Organisatie was Europa in 2024 opnieuw het snelst opwarmende continent. Hittegolven, droogte en bosbranden zijn nu structurele fenomenen. Toch raakt klimaatpolitiek steeds meer naar de achtergrond, verdrongen door oorlog en economische crisis.
Tegelijkertijd groeit de macht van de allerrijksten. In maart verscheen een vlijmscherpe analyse van Oxfam: “Feodale tijden: miljardairs hebben steeds meer politieke macht”. Figuren als Trump en Musk zijn niet alleen ondernemers of politici, maar fungeren als nieuwe feodale heersers met directe invloed op beleid en publieke opinie. De vraag hoe democratie stand houdt in zo’n wereld klinkt steeds dringender.
*Lees over de autocraten het boek van Ann Applebaum: Autocracy, Inc.
-S.jpeg)
.gif)
