Iran-Israël (I) : van indirect naar direct conflict met ongewisse toekomst

20 juni 2025 door een van onze redacteuren

In 2018 liet Trump de JCPOA vallen

Iran voert sinds begin jaren tachtig, vooral via gewapende bondgenoten, een indirect conflict met Israël. De inzet van zogeheten proxy-organisaties – zoals Hezbollah in Libanon, Hamas in Gaza en de Islamitische Jihad – begon concreet met de opkomst van Hezbollah in 1982, kort na de Israëlische invasie in Libanon. Sindsdien zijn er met regelmaat aanvallen op Israël uitgevoerd, vaak als reactie op Israëlische acties in de regio of tegen Iraanse functionarissen. Veel van Israëls aanvallen op Gaza of Zuid-Libanon kwamen als reactie op beschietingen of infiltraties op Israëlisch grondgebied.

Israël beroept zich in vrijwel alle gevallen op het recht op zelfverdediging, zoals toegestaan in artikel 51 van het VN-Handvest. Vaak is er inderdaad een directe aanleiding, zoals een aanval of dreiging. In andere gevallen gaat het om preventieve acties, waarbij Israël een aanval vreest of wil voorkomen. Die laatste categorie is internationaal juridisch en politiek omstreden, maar vormt wel een deel van het Israëlische veiligheidsbeleid.

Proxies

De aanval van Hamas op 7 oktober 2023 – waarbij honderden Israëlische burgers werden gedood – markeerde een van de ernstigste escalaties van het conflict. Die aanval werd gevolgd door raketbeschietingen vanuit Zuid-Libanon door Hezbollah, eveneens gesteund door Iran. In de maanden daarna intensiveerden de gevechten aan meerdere fronten.

2024, directe aanvallen van Iran

In april en oktober 2024 voerde Iran voor het eerst zelf directe aanvallen op Israël uit. Deze aanvallen volgden op gerichte Israëlische liquidaties van hoge Iraanse en geallieerde leiders, waaronder Reza Zahedi (IRGC-generaal in Syrië), Hadi Haji-Rahimi, Hamas-leider Ismail Haniyeh, Hezbollah-leider Hassan Nasrallah en IRGC-commandant Mohammad Reza Zahedi. De aanvallen markeerden een breuk met het eerdere patroon van uitsluitend indirecte confrontaties.

Juni 2025, directe aanval van Israël 

In dit licht wordt de mogelijke hernieuwde ontwikkeling van een Iraans kernwapenprogramma door Israël als een acute dreiging beschouwd. Israël beschouwt dit, mede gezien de directe en indirecte aanvallen vanuit Iran, als grond voor preventieve (preëmptieve) zelfverdediging. Internationaal is hierover geen consensus: waar Israël zich beroept op het recht op zelfverdediging, benadrukken anderen het belang van diplomatieke controle en internationale inspecties via het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA). Die is echter doordat president Donald Trump in 2018 eenzijdig uit het toenmalige JCPOA stapte niet makkelijker geworden. In zijn resolutie van 12 juni jl. verhaalde de IAEA deze moeilijkheden en de consequenties ervan.    

Bombarderen Fordow biedt geen oplossing

Toch toont ook Moniz zich in zijn interview met PBS geen voorstander van het bombarderen van Fordow. Dat zou het kernwapenprogramma wellicht een paar jaar vertragen, maar komt dan weer terug. Hij is voor hervatting van iets als het JCPOA. Zo'n soort pacificatie van de nucleaire dreiging vermindert voor Israël niet de dreiging met conventionele wapens. Het betekent wel met de reeks nederlagen van het regime in Iran gezichtsverlies voor het theocratische regime.

Of een verdrag of een 'beter' soort regering 

Afgewacht moet worden hoe stevig de Ayatollahs en Mullahs aldaar in het zadel zitten. Ze doen er intussen met hun uitgebreid repressieve apparaat alles aan om daar te blijven. Of daarnaast een ineenstorting van het regime een wenselijke oplossing is weet niemand. Als die resulteert in chaos en burgeroorlog niet, als die resulteert in een mildere, meer democratische variant van de theocratie, wel. Maar dat alleen hoop, het zou zowel in het Midden Oosten als in het huidige politieke wereldklimaat, een Witte Raaf zijn. Al zijn de ontwikkelingen in Libanon en Syrië, beide samenhangend met Iran, niet al te slecht.