Klaas Knot: Defensie-uitgaven rechtvaardigen uitzondering op begrotingsregels
-DNB-L.jpg)
‘Op veel van de ontwikkelingen in de wereld hebben we in Nederland weinig invloed. Maar we kunnen één ding wel. En dat is proberen de economische gevolgen ervan te beperken en misschien wel nieuwe kansen te grijpen.’ Dat zei Klaas Knot bij de presentatie van het jaarverslag 2024 van DNB. Samen met directeuren Steven Maijoor, Gita Salden, Cindy van Oorschot en Olaf Sleijpen schetste hij de belangrijke uitdagingen voor onze economie in een onzekere wereld.
(door Klaas Knot op 20 maart) Goedemorgen en welkom in ons helemaal vernieuwde gebouw.
Jullie zien hier het resultaat van vijf jaar noeste arbeid. Ik ben heel blij dat het gebouw na de renovatie zo mooi is geworden en dat we binnen budget en tijdsplanning zijn gebleven. En dat ondanks een pandemie. Volgende week hebben we de officiële opening van het kantoor met de koning en nu al wordt onze Nieuwe Schatkamer volop bezocht. Iedereen is welkom.
Voor mij is dit de veertiende keer dat ik het DNB-jaarverslag mag presenteren. En het is daarmee ook mijn laatste keer. Want op 1 juli zit mijn tweede termijn erop en moet ik, met nu al pijn in het hart, afscheid nemen.
Omdat het mijn laatste jaarverslag is, heb ik in mijn inleidende hoofdstuk ook teruggekeken op de afgelopen veertien jaar. Onder andere op het gevoerde monetaire beleid. In die veertien jaar is er veel gebeurd, met één constante: de gebeurtenissen buiten Nederland hadden steeds een enorme impact op Nederland.
Vandaag is dat misschien wel meer waar dan ooit. Er woedt al enkele jaren een oorlog in Europa waarvan niet duidelijk is of die op een duurzame en rechtvaardige manier beëindigd kan worden. Daarbij lijkt bovendien de naoorlogse Atlantische veiligheidssituatie uit het lood geraakt als gevolg van spanningen tussen de Verenigde Staten en Europa, waardoor in Europa de noodzaak wordt gezien fors te investeren in defensie om onze veiligheid te borgen.
Tegen deze geopolitieke achtergrond dreigen er vergaande handelsconflicten tussen de grote economische handelsblokken. En we hebben daarnaast ook nog verschillende, al langer lopende, kwetsbaarheden rondom binnenlandse economische schaarste, inflatie en de achterblijvende Europese groei. Die worden hierdoor blootgelegd of nog verder geaccentueerd.
Na corona en de energiecrisis is het nu de derde keer in korte tijd dat de wereld op z’n kop staat. Zozeer zelfs, dat, om met Paus Franciscus te spreken, dit niet meer voelt als een tijdperk van verandering, maar als een verandering van tijdperk.
2 grote uitdagingen
Er komen dus grote uitdagingen op ons af. De twee urgentste zijn misschien wel de dreigende handelstarieven en de wens om snel onze defensie-uitgaven te verhogen. Handelstarieven verstoren de wereldwijde handelsstromen en productieketens die in de afgelopen decennia zijn opgebouwd. Dit raakt een open economie als Nederland extra hard.
Daarnaast lijkt het onvermijdelijk dat Europa extra defensie-inspanningen moet leveren. Dat is een uitdaging voor de nog altijd ietwat overspannen Nederlandse economie, maar zeker ook voor sommige Europese landen met hoge publieke schulden.
Hoe moeten we met deze twee uitdagingen omgaan?
Om te beginnen via Europese kracht en Europese eenheid. In de huidige onzekere wereld is het beste dat we kunnen doen: meer samenwerking zoeken binnen Europa - zonder ons af te sluiten van de rest van de wereld.
Het is cruciaal dat Europa samenwerkt op defensievlak. Defensie is tenslotte bij uitstek een collectief goed: als het er is, is het er voor iedereen. Zo kunnen we als Europa de inkopen coördineren, in plaats van dat elke lidstaat afzonderlijk wapens en apparatuur aanschaft. Gelukkig lijkt Europa deze handschoen voortvarend op te pakken.
Tijdelijkeuitzondering op de begrotingsregels voor defensie
Aan die plannen hangt een flink prijskaartje. Daarbij valt goed te verdedigen dat landen een tijdelijke uitzondering op de begrotingsregels krijgen voor de extra defensie-uitgaven. Die uitgaven zijn namelijk snel nodig en waren tot voor kort onvoorzien. Deze uitzondering zou wel tijdelijk, begrensd en idealiter aflopend in de tijd moeten zijn, want de verhoogde uitgaven zijn goeddeels structureel en de publieke schulden in de EU zijn nog steeds te hoog. Een tijdelijke versoepeling geeft landen de kans om de extra defensie-uitgaven op de langere termijn in hun begroting in te passen. Want aan houdbare overheidsfinanciën kunnen geen concessies gedaan worden.
Een sterker Europa is niet alleen belangrijk voor defensie, maar ook meer algemeen voor een open economie als Nederland. De Europese Unie heeft ongeveer 450 miljoen inwoners. 70% van de Nederlandse export blijft binnen Europese Unie. Er is voor ons dus ook een groot eigenbelang om Europa sterker te maken.
We moeten Europese kapitaalmarkten integreren
Europese economische kracht is bovendien cruciaal om het hoofd te kunnen bieden aan spanningen op het internationale handelsvlak. Helaas zijn er binnen de EU nog altijd belemmeringen om over de grenzen te werken, te ondernemen en te investeren. Daarom moeten we de Europese interne markt versterken. Belangrijk is vooral om de Europese kapitaalmarkten te integreren, zodat bedrijven, zoals startups, scale-ups en Europese tech-bedrijven makkelijker en goedkoper aan financiering kunnen komen en zo de concurrentie aan kunnen met Amerikaanse en Chinese bedrijven.
De veelbesproken rapporten van Draghi en Letta en het ‘Competitiveness Compass’ van de Europese Commissie doen belangrijke voorstellen voor verbetering van de interne markt en de Europese concurrentiekracht.
Wat betekent de geopolitieke situatie nu precies voor het beleid in Nederland? Op veel van de ontwikkelingen hebben we in Nederland weinig invloed. Maar we kunnen één ding wel. En dat is proberen de economische gevolgen ervan te beperken en misschien wel nieuwe kansen te grijpen. Vandaar het thema van ons jaarverslag: ‘Robuust beleid in een onzekere wereld’.
Wat bedoelen we met ‘robuust beleid’?
- Beleid dat Europa versterkt
- Beleid dat anticipeert op toekomstige uitdagingen
- En beleid dat ons beter in staat stelt schokken op te vangen.
Wat betekent dit concreet?
Laat ik beginnen bij onszelf. De beste bijdrage die centrale banken en toezichthouders in onzekere tijden kunnen leveren, is doen waartoe ze op aarde zijn: zorgen voor financiële- en prijsstabiliteit. We spannen ons hard in om de financiële sector, het betalingsverkeer en de bredere economie weerbaar te houden voor schokken.
Schaarsten aanpakken
Robuust beleid is daarnaast niet alleen Europees beleid, maar ook toekomstbestendig beleid. Voor Nederland betekent dit dat we ons schaarste-probleem moeten aanpakken. We hebben tekorten aan woonruimte, personeel, fysieke ruimte, stikstofruimte, ruimte op het elektriciteitsnetwerk, enzovoort. Dit beperkt onze groei, nu en in de toekomst.
Robuust beleid betekent ook: zorgen voor buffers om onverwachte schokken op te vangen. Dit is in instabiele tijden extra belangrijk, zowel voor de overheid als voor de financiële sector.
De overheidsfinanciën staan er nu weliswaar goed voor, maar op middellange termijn lopen zorguitgaven, rentekosten en nu dus ook defensie-uitgaven fors op. Het is belangrijk dat de overheid ook in de toekomst schokken kan blijven opvangen, zonder dat financiële markten onrustig worden door oplopende schulden.
Verstandig begrotingsbeleid is ook belangrijk vanwege de inflatie, die in Nederland al te lang te hoog is. Vooral voor mensen die weinig te besteden hebben is dat zwaar. Omdat de Nederlandse inflatie hoger ligt dan het gemiddelde in het eurogebied, kunnen we niet naar Frankfurt kijken. Het beheersen van de Nederlandse inflatie is een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor zowel de sociale partners als de overheid. Robuust beleid betekent hier dat de overheid trendmatig begrotingsbeleid blijft voeren, geen verdere olie op het inflatievuur gooit, en dus stuurt op de lange-termijn ontwikkelingen in de Nederlandse economie.
Bij alle uitdagingen die op ons afkomen is het startpunt voor de Nederlandse economie goed. Om onze welvaart te behouden is robuust beleid nodig. Beleid dat Europa versterkt, anticipeert op de toekomst en leidt tot schokbestendige buffers. Dat laatste is uiteraard ook belangrijk voor de financiële sector. Graag geef ik daarom nu het woord aan Steven.
Meer info:Jaarverslag 2024
.gif)
