Gezelschap voor Peter de Grote
Aan de Nieuwe Maas staat een manshoog standbeeld van tsaar Peter de Grote, dat in 1997 aan Rotterdam is geschonken door de Russische regering. De maker is de geroutineerde sociaal realist Leonid Baranov. Het college heeft dit geschenk dankbaar aanvaard. In 1997 vierde men het derde eeuwfeest van het beroemde bezoek dat deze roemruchte tsaar bracht aan Nederland om te zien of daar voor zijn achtergebleven land bruikbare technologie te halen viel met de bijbehorende vaklui. Hij boekte succes. Met behulp van Nederlandse deskundigen kwam een moderne oorlogsvloot tot stand. Het model van zijn nieuwe hoofdstad Sint Petersburg is sterk ontleend aan Nederlandse voorbeelden. De planoloog, meubelmaker en architect Harmen van Bol’Es, een Schiedammer, werd maatgevend voor de aanblik van Sint Petersburg metzijn iconische gebouwen. Ook voorzag hij de keizerlijke paleizen van meubilair. De tsaar mocht hem wel en viel dan ook regelmatig straallazerus bij hem binnen. Peter had een kwaaie dronk en het kon gebeuren dat Harmen van Bol’Es in de kerker werd geworpen omdat hij hem wijn had geschonken die niet beviel. De volgende ochtend schreef de katerige tsaar dan een vrijlatingsbevel met een excuus briefje eraan want hij vergat nooit wat hij met zijn dronken kop allemaal aanrichtte.
Deze keizer is voor Vladimir Poetin een groot voorbeeld. Zijn expansiepolitiek in de richting van het westen is rechtstreeks aan hem ontleend. Ook de Russische pogingen zich in Europa toegang te verschaffen tot allerlei technologische kennis, is door Peter de Grote met zijn grote reis geïnaugureerd.
Dat plaatst zo’n beeld ineen ander licht. Als op tamelijke brede schaal de meniekwast van activisten over de beelden van onze eigen zeehelden gaan, dan verdient Peter de Grote zo’n lot dubbel en dwars. Hij was een gewelddadig en wreed heerser. Als van Bol’Es werkkrachten nodig had kon hij net zoveel lijfeigenen laten komen als hij wilde. De arbeiders stierven bij duizenden gedurende de bouw van Sint Petersburg.
Toch zou het geen goed idee zijn dit beeld weg te halen. Het is wel tijd voor Rotterdam een gebaar te maken. Peter de Grote moet gezelschap krijgen en wel van Alexander Herzen.
Alexander Herzen?
Als Karel van het Reve nog leefde, was hij ongetwijfeld graag naar Rotterdam gekomen om dit voorstel te bepleiten. Alexander Herzen (1812-1870) was een voorloper van de Russsische dissidenten. Omdat hij de dwingelandij en de censuur van tsaar Nicolaas I – ongetwijfeld ook een voorbeeld figuur voor Poetin - niet kon verdragen en verbanning naar Siberië vreesde, nam Herzen de wijk naar Londen waar hij op dun papier een illegaalmaandblad liet drukken. Het heette De Klok en werd op allerlei manieren Rusland binnen gesmokkeld.
Herzen was een fijnzinnig intellectueel met een prachtige stijl, wat blijkt uit zijn levensherinneringen. Lees ze op de site van het Project Gutenberg hier.
In zijn boeken en De Klok ijverde Herzen voor vrijheid van meningsuiting en een opheffing van de lijfeigenschap die negentig procent van de Russen tot het bezit maakte van de staat of de adel. Hem stond een gedecentraliseerd rijk voor ogen met als kleinste bestuurlijke eenheid, de mir, de coöperatieve boerengemeenschap. Die gedachte was nogal rozig en gebaseerd op mythologie maar toch goed bedoeld. Een gevleugelde uitspraak van hem: “Het leven heeft mij leren denken maar denken heeft mij niet leren leven”.
Het is duidelijk: wij hebben hier te maken met een wijze en bijzonder aardige man.
Toen Karel van het Reve een halve eeuw terug een naam nodig had voor de stichting die hij had opgericht om d naar het westen gesmokkelde werken van Russische dissidenten te publiceren, noemde hij die dan ook naar Alexander Herzen.
Herzen stond voor alles wat Poetin verafschuwt, hij vocht voor het vrije debat.
Dit is passend gezelschap voor Peter de Grote. Rotterdam plaats een standbeeld van Alexander Herzen naast dat van Peter de Grote. En vertel er een verhaal bij. Wereldwijd. Dat is het verhaal van politieke vrijheid zonder het welk een havenstad niet kan ademen.
Moet toch kunnen.
Alexander Herzen. Bld. Portret door Nikolai Ge ca 1867 cco
hanvanderhorst@vandaagenmorgen.nl
_2-S.jpg)
