Nationalisme: stierenvechten op zijn Catalaans

De perikelen rond wel of geen onafhankelijkheid in Catalonië lijken op stierenvechten. Dat wrede spel bestaat uit drie fasen. In de eerste steken de Picadors de stier met een lans in de nek om diens kop naar beneden te krijgen. In de tweede wordt het dier verder verzwakt om hem rijp te maken voor het derde deel – de Tercio de Muerte- de doodssteek. De strijd tussen nationalistische Catalaanse en Spaans nationale politici lijkt op het stierenvechten . Onduidelijk is alleen wie in dit spektakel de stier en wie de matador is.
Ieder volk heeft recht op zelfbeschikking als het dat wil. Zo staat het in het handvest van de Verenigde Naties en zo wordt het bekrachtigd in andere verdragen. Om de wil tot zelfbeschikking te meten, dien je dus het volk te raadplegen. Daar beginnen de moeilijkheden, want hoe doe je dat? Zeker als een referendum daarover illegaal is onder de wetten van de grotere natie Spanje waar je als Catalaan bij hoort volgens wetten die je zelf onderschreven hebt.
Bovendien is het gedeelde probleem van zowel een referendum als van separatisme, dat het binair is. Ja of nee, voor of tegen afscheiding. En als je dan toch illegaal het volk raadpleegt, zoals de Catalanen op 1 oktober 2017 deden, komen vooral de voorstanders van het referendum naar de stembus.
Catalonië
Op 1 oktober trotseerden de voorstanders van een onafhankelijk Catalonië onverschrokken de vele duizenden agenten die de Spaanse centrale regering had ingezet om de illegale volksraadpleging te verhinderen. De beelden van Spaans politiegeweld tegen min of meer vreedzame burgers die wilden stemmen gingen vervolgens over de hele wereld.
De uitslag van het referendum die later door de Catalaanse autoriteiten bekend werd gemaakt verbaasde niemand: van de circa 2,25 miljoen stemmers zou de overgrote meerderheid voor afscheiding zijn geweest. De opkomst was 43% waarvan slechts een tiende tegen afscheiding stemde.
Voor de Catalaanse regering onder Carles Puigdemont was de uitslag zoals te voorzien was voldoende reden om afscheiding voor te leggen aan het Catalaanse parlement. Dat parlement dat eerder dus als met meerderheid van stemmen een referendum uitschreef is echter geen evenredige vertegenwoordiging van de bevolking. Het kiessysteem bevoordeelt de plattelandsbevolking en het platteland is in tegenstelling tot de bevolking van Barcelona, overwegend voor afscheiding.
Maar wat in eerste instantie bleef hangen, waren vooral de beelden van gewelddadig optreden van uniformeerde Spaanse ordehandhavers tegen merendeels vreedzame kiezers.
Francesco di Goya uit de Tauromaquia. Afb: Kippelboy cc
Reactie Spanje
Overal in Europa en daarbuiten laait de discussie op. Waarom geen Europa van regio's nu, zoals een eerdere Catalaanse president Jordi Pujol ooit voorstelde? Wat is er tegen een onafhankelijk Catalonië binnen de EU? En is het niet hypocriet van het westen dat Kosovo steunde tegen Servië maar nu Catalonië tegen Spanje niet? Behalve Trump en Baudet mengen op de sociale media trollen zich in het gevecht, een teken dat het menes is. In Barcelona wordt massaal gedemonstreerd, in afwisseling door voor- en tegenstanders van afscheiding.
Nu kan je in de voetsporen van revolutionairen als Frantz Fanon of Che Guevara verklaren dat tegen onderdrukking van het gerechtvaardigde recht op zelfbeschikking alles, ook het breken van wetten en geweld gerechtvaardigd is, maar daar hebben de voorstanders van onafhankelijkheid van Catalonië geen behoefte aan. Ze hebben te veel te verliezen. De welvaart van het vrijwel autonome landsdeel van Spanje is aanzienlijk. Het voorzieningenniveau hoog, Catalanen worden niet massaal in kerkers geworpen of anderszins onderdrukt. Catalaans wordt gewoon op school onderwezen. Wel dragen ze dankzij hun relatieve welstand ten opzichte van andere delen van Spanje -net als in Nederland de bewoners van Aerdenhout- per capita wat meer belasting bij aan de Spaanse staat. Catalonië is goed voor 25% van de Spaanse export, 21 % van de belastingen en bijna 20% van de economie. Ze zien daar niet alles van terug in hun lokale voorzieningen.
Daar staat tegenover dat publieke middelen, nu eenmaal niet naar rato van bijdrage aan de belastingbetaler- of regio- worden uitgekeerd. Wat meer steekt, zijn de bezuinigingen die de Spaanse regering dacht te moeten doorvoeren tijdens de jaren van recessie tussen 2010 en 2014. Een andere grief is dat de Spaanse investering in de infrastructuur van de regio zou achterblijven. En dan zijn er de taal, de cultuur, het Catalaanse erfgoed en de strijd tegen Franco. Bovendien had Spanje had al jaren het Catalaanse politieke midden verwaarloosd.
En zo leek Spanje begin oktober 2017 door Catalaanse kiezers, die de ‘Spaanse’ politie massaal getrotseerd hadden, de Catalaanse arena uitgejaagd te worden.
Het rommelt en stormt in Catalonië en het gejoel is overal goed te horen. Trump twittert.
Europese landen roepen op tot bezinning, maar nemen met een enkele uitzondering stelling voor Spaanse eenheid. Dat doen in publieke uitspraken ook de leiders van tal van niet Europese landen, waaronder de grootmachten China, India en de Verenigde Staten. Andere uitzondering zijn de verschillende anti-EU partijen en andere separatistische bewegingen van Quebec tot Scotland en Vlaanderen.
Catalonië wordt door sommige nationalisten gezien als hefboom om de EU te verzwakken en uiteindelijk op te heffen. Afgezien van de tekortkomingen van de EU is dat nogal onverantwoordelijk. Catalonië en zelfs Europa zijn relatief begrensde regio's in wereldomspannend speelveld van toenemend internationale statelijke en niet statelijke krachten. Stierenvechten kan je afschaffen, oorlog niet.
Op 10 oktober tekent Catalaans president Puigdemont een conceptverklaring voor de onafhankelijkheid. Om vooral de regering in Madrid de mogelijkheid te geven zich te bezinnen op haar onwrikbare houding wordt die nog niet in stemming gebracht. Hij krijgt bijval van separatisten uit de hele wereld. Madrid scherpt intussen de zwaarden. In Spanje gaan betogers de straat op voor de eenheid van het land.
Op vrijdag 27 oktober verklaart het Catalaanse parlement na demonstratieve aftocht van 53 leden van oppositie in een besloten zitting, de onafhankelijkheid. Puigdemont spreekt na deze triomf -typerend voor zijn terughoudende stijl- niet het volk toe, maar vertrekt door een zijdeur naar zijn woonhuis in Girona. Diezelfde avond nog, plaatst de Spaanse premier, Mariano Rajoj namens zijn regering, de banderilla’s in de nek van het opstandige Catalaanse parlement. Gebruikmakend van artikel 155 van de Spaanse grondwet, ontbindt hij het Catalaanse parlement. Puigdemont en zijn regering worden ontslagen. Rajoj roept uit tot nieuwe verkiezingen in Catalonië op 21 december. Met een kleine meerderheid winnen opnieuw de separatistische partijen. De opkomst is nu 79%. Maar de grootste partij in het parlement is de burgerpartij Cs en die is voor eenheid met Spanje. Artikel 155 is nog steeds van kracht. Catalonië lijkt tijdelijk getemd.
Francesco di Goya uit de Tauromaquia. Afb: Kippelboy cc
Geen ontknoping
Recht hoort onafhankelijk te zijn, maar de timing van de opheffing van het Catalaanse verbod op stierenvechten kwam in 2016 op een slecht moment.
De financiële en economische crisis van 2008 en de Spaanse bezuinigingen, de onvrede over de Spaanse regering in de rijke regio over de achterblijvende infrastructuur en een parlement waar de 'independistas' de meerderheid hadden.
Het stierenvechten zelf maakte alleen bij liefhebbers en bij dierenactivisten nog direct, zij het tegengestelde, emoties los, maar de uitspraak van het hof was een hoogst welkom symbool voor separatistische partijen om de gedachte van betutteling door 'Madrid' van extra zuurstof te voorzien.
Toen in 2004 het Catalaanse verbod van kracht werd, was in progressief Catalonië de heersende mening in dat stierenvechten een anachronisme was: openbare dierenmishandeling verpakt in folkloristische traditie. Exit tauromàquia zoals het in het Catalaans heette.
De voorstanders van de oude -voor stieren altijd en voor torero's soms- dodelijke volkskunst lieten het er niet bij zitten en legden de zaak voor aan het Spaanse Grondwettelijke Hof. De procedure kost tijd.
Puigedemont kondigt in september 2016 aan dat Catalonië in 2017 een referendum zal houden over onafhankelijkheid.
In oktober 2016, komt het Spaans Grondwettelijk Hof met een uitspraak over het stierenvechten . Het herriep het Catalaanse verbod uit 2004. De motivatie was dat het stierenvechten deel was van de historische cultuur van Spanje en dat een regioparlement dat niet zo maar kan verbieden.
Historisch erfgoed als ondeelbaar goed, bij flamenco of zoiets als de vlag of het staatshoofd is dat voorstelbaar, bij stierenvechten is dat lastiger. Het is een beetje of je de galg inclusief executie als historisch erfgoed ziet. Begrijpelijk is dan ook dat de verontwaardiging over het arrest in 2016 groot was in de Catalaanse politiek. De proseparatische Neus Munté, minister sociale zaken en woordvoerster van het kabinet van Puigdemont, zei dat haar regering er alles aan zou doen dat de herroeping van het hof geen effect zou hebben. Burgemeester van Barcelona Ada Colau, die kritisch staat tegen de separatisten, tweette dat ze niet zou toestaan dat dieren mishandeld worden.
Voorlopig blijft het ook in de politiek rond Barcelona even ‘stierenvechten op zijn Catalaans’: verboden, overruled en feitelijk toch afgeschaft.
In de verkiezingen van 21 december hebben de separatisten nipt gewonnen, de ex-president van de regio die ‘buitenland’ wil worden, zit in het buitenland. En hoewel stierenvechten in Catalonië weer legaal is, is het zeer onwaarschijnlijk dat het terugkeert. Het echte gevecht vindt in de politieke arena plaats. De komende maanden en jaren.
In 2006 werd een nieuw statuut van zelfbestuur aangenomen dat de rechten en plichten van Catalonië binnen het Spaanse koninkrijk vastlegde. Op 27 oktober 2017 ontbond de Spaanse regering vanwege de Catalaanse onafhankelijkheidsverklaring het Catalaanse parlement, ontsloeg de regering aldaar en schreef nieuwe verkiezingen uit voor 21 december. In 2004 verbood Catalonië het stierenvechten, in 2016 verklaarde het Spaanse Grondwettelijke Hof het verbod onwettig en verklaarde het nietig.