Snoeihard toongezet rapport. De drie machten - uitvoerende, wetgevende, en recht - waren blind voor sores van mensen

27 februari 2024 door een van onze redacteuren

Fragment uit de tijdlijn in het rapport 'Blind voor mens en recht''

Alweer een snoeihard rapport. De drie pijlers van de rechtsstaat krijgen er van langs en het aantal stemmen op protestpartijen neemt gestaag en stevig toe.  Of dat de gewenste rechtstaat dichterbij brengt is zeer de vraag.

Na het rapport Ongekend onrecht van de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag is duidelijk geworden  wat er gebeurde bij het toeslagenschandaal. Maar de vraag waarom dit heeft kunnen gebeuren, was nog niet beantwoord. De Tweede Kamer heeft een parlementaire enquêtecommissie genaamd Fraudebeleid en Dienstverlening opdracht gegeven om te onderzoeken hoe de overheid fraude bestrijdt en welke gevolgen dat heeft voor burgers. 

Mensen in de vernieling geholpen

De commissie concludeert dat in een verhard politiek en maatschappelijk klimaat de drie staatsmachten blind zijn geweest voor mens en recht. Hierdoor zijn levens van mensen vermorzeld. De commissie vindt het pijnlijk dat juist het systeem van sociale zekerheid en toeslagen, dat bedoeld is om mensen te ondersteunen, diezelfde mensen in de vernieling heeft geholpen. Het kabinet en het parlement hebben gefaald, de uitvoering heeft onrechtmatig gehandeld en de rechtspraak is tekortgeschoten in het bieden van bescherming aan mensen. Hierdoor zijn grondrechten van mensen geschonden en is de rechtsstaat terzijde geschoven.

Nog steeds gaande 

Uit het onderzoek van de commissie blijkt dat hier verschillende patronen aan ten grondslag liggen, die tot op de dag van vandaag nog niet zijn doorbroken. Verkeerde keuzes bij ontwerp, invoering, uitvoering en aanpassing van wet- en regelgeving hebben de basis gelegd voor veel ellende Het kabinet heeft zoveel fouten en verkeerde keuzes gemaakt bij het ontwerpen, invoeren en uitvoeren van de wetten en systemen in de sociale zekerheid en toeslagen, dat hier de basis is gelegd voor veel ellende voor mensen. Sommige fouten zitten al bijna twintig jaar in wet- en regelgeving. Tot op de dag van vandaag faalt de wetgever in het oplossen van deze problemen. Mensen die een foutje maakten, werden behandeld als ‘fraudeur’

Foutje? Dan ben je fraudeur  

De fouten en verkeerde keuzes in wet- en regelgeving leidden er onder meer toe dat het onderscheid tussen fraude – het opzettelijk onjuist gebruik maken van regelingen – en het maken van fouten is verdwenen. Mensen die een foutje maakten, kregen het stempel ‘fraudeur’. De combinatie van de verantwoordelijkheid die bij mensen is gelegd voor de juistheid van de gegevens waarop hun uitkering of toeslag werd gebaseerd, het grote risico op het maken van fouten hierbij, de potentieel hoge terugvorderingen bij onterecht verstrekte uitkeringen en toeslagen, én de zwaardere boetes die werden opgelegd bij fouten/fraude, heeft ertoe geleid dat juist de mensen die de overheid het hardst nodig hadden, het hardst zijn geraakt.

Morgen kan het weer gebeuren zegt het rapport

De conclusies van de commissie bieden verklaringen voor wat er is gebeurd. De patronen die hieraan ten grondslag liggen, zijn nog steeds aanwezig. Zonder de juiste maatregelen, veranderingen en waarborgen kan een volgend schandaal zomaar weer gebeuren. De blindheid van de overheid voor mens en recht is niet weg. De commissie doet daarom een aantal aanbevelingen om deze patronen te doorbreken en te voorkomen dat opnieuw mensen worden vermorzeld.

Oogcontact tussen burgers en overheid

Bij alle staatsmachten en in alle lagen van de overheid moet oog zijn voor de belangen van mensen, opdat zij te allen tijde kunnen rekenen op een rechtvaardige behandeling. Dat begint bij een sterkere rechtsstaat waarin grondrechten gerespecteerd worden. Daarnaast moet de overheid weer oog krijgen voor mensen en ervoor zorgen dat mensen nooit meer onevenredig hard kunnen worden geraakt. Het betekent ook dat mensen in contact kunnen komen met de overheid.

Dat betekent een aanpassing in de uitvoering van de sociale zekerheid en toeslagen, waardoor fouten van mensen niet meer worden behandeld als fraude. Begrippen moeten eenduidig worden gedefinieerd en geharmoniseerd binnen het gehele socialezekerheidsstelsel, zodat geen misverstand kan bestaan over de uitleg en betekenis daarvan. En dat vraagt om laagdrempelige toegang tot juridische bijstand voor mensen die het niet eens zijn met een beslissing van de overheid. Op Kamerleden rust de zware verantwoordelijkheid om hun wetgevende en controlerende rol goed en gedegen in te vullen. De commissie roept de Tweede Kamer op om het rapport van de commissie, en de aanbevelingen in het bijzonder, serieus op te pakken.

Rapport zal burger (kiezer) niet vrolijker stemmen

Intussen zal dit rapport de burger niet vrolijker stemmen. De drie pijlers van de rechtsstaat krijgen er van langs en het aantal stemmen op protestpartijen neemt gestaag en stevig toe.  Of dat de gewenste rechtstaat dichterbij brengt is zeer de vraag. Het is een vraag die al die goedbedoelende en van verontwaardiging overlopende commissies zich zelf maar even niet stellen. Van de acht leden van de commissie te weten: Salima Belhaj (D66), Michiel van Nispen (SP), Thierry Aartsen (VVD), Evert Jan Slootweg (CDA), Senna Maatoug (GroenLinks-PvdA)Lammert van Raan (Partij voor de Dieren),Farid Azarkan (DENK), Sylvana Simons (BIJ1), zitten er intussen vijf niet meer in de Tweede Kamer.

Meer Info: Rapport Blind voor mens en recht