Terugblik met vertrekkend Melly-directeur Sofia Hernández Chong Cuy
Kunstinstituut Melly is de laatste zes jaar verandert. Op zich niet opmerkelijk. De wereld verandert, dus een kunstcentrum dat zich bezig houdt met de actualiteit verandert mee. Zes jaar is de periode dat directeur Sofia Hernández Chong Cuy in Melly - voorheen Witte de With - de scepter zwaaide. We interviewden haar vier jaar geleden. Ze was toen nog niet zo lang aangetreden, maar we zagen onder haar scepter al een andere wind waaien. We zagen figuratieve schilderijen en een soort nieuw elan. Reden voor V&M om de nieuwe directeur te bevragen. Het werd, in de zomer van 2019, een lang en onderhoudend interview. Onlangs op 9 november 2023 interviewden we haar opnieuw, dit keer was het initiatief uitgegaan van het kunstinstituut. Het leek 'Melly' en V&M een goed idee als afscheid van deze bewogen directeursperiode - een nieuwe naam voor het instituut, een epidemie, een snel veranderende wereld en even snel veranderend Rotterdam - opnieuw - een diepteinterview met V&M te maken. Het resultaat laat zich hieronder lezen.
My Oma Installatieview Foto RP Glasbergen
De wereld verandert, maar de laatste zes jaar samenvallend met de tijd dat u directeur was in Rotterdam, ging het hard...
Sofia Hernández Chong Cuy: De wereld is echt veranderd. Er is een voor en een na 2020 met covid. Het veranderde ons waardensysteem. De pandemie markeerde echt een moment voor- en na in wat we echt belangrijk vinden om te beschermen.
Covid was de wereldwijde pandemie van onze generatie. We kennen de verhalen over de Spaanse griep van 1918, maar als je zoals wij de pandemie echt meemaakt, als je zoals wij beseft dat iedereen, of je nu geld hebt of niet, kwetsbaar is, gaan mensen anders inschatten wat echt belangrijk was in hun leven. Wie wil je zijn? Hoe wil je je tijd besteden? Werkcultuur veranderde. Nu werken we op afstand. Zoom is een technologie die cultuurverandering mogelijk maakt in werk en je kreeg versterkt de notie van hybride werken vanuit huis.
En onze kunstinstelling was na de grootste lockdown een paar jaar lang afwisselend open en gesloten. Dit jaar is het eerste dat we geen lockdowns meer hebben. Ook vorig jaar, 2022 begonnen we met een lockdown. Onze planning en onze relatie met de samenleving veranderden daarmee. In ons geval betekende dat we voorheen drie presentatieseizoenen hadden en dat we dat veranderden in twee seizoenen per jaar. Maar we zijn daarnaast ook met veel andere activiteiten begonnen: we lanceerden een podcast en we begonnen videogesprekken. We lanceerden onze nieuwe naam 'Melly' met een televisieshow, omdat het -vanwege de lockdown - de enige manier was om de naamswijziging van onze instelling bekende te maken en te vieren. Wij waren fysiek gesloten maar via ons televisieprogramma konden we onze nieuwe naam feestelijk inwijden.
Wanneer wist u dat Melly de nieuwe naam voor Witte de With was?
Tot op de dag van de bestuursvergadering erover. Melly hoorde niet tot de opties voor nieuwe namen en mensen waren daar boos over. Het was niet eens een stemming, het waren gewoon mensen die hun betrokkenheid uitten. Ik was er verrast over hoe mensen de naam Melly voorstelden en verdedigden. Toen ging ik met de resultaten van al deze discussies en kritieken naar het bestuur en vertelde dat de mensen die het meest betrokken waren bij de instelling aanhoudend erg uitgesproken waren. Zij zijn degenen die de verandering moeten dragen, dus we moesten ons ervan bewust zijn dat als zij zeker weten dat het Melly is, dat het dan Melly moet zijn.
U heeft het een collectief proces gemaakt...
Ja, ik denk dat het een geweldig leerproces was. Maar laat ik zeggen dat het erg moeilijk is om nieuwe stakeholders en een sterke gemeenschap te creëren. We zijn gewend om tentoonstellingen te maken. We zijn gewend aan mensen, aan kunstenaars, we zijn gewend om educatieve programma’s uit te voeren. Maar we zijn niet opgeleid – en ook niet gewend – om 'gemeenschap met gedeelde doelstellingen die betrokken is bij het instituut te creëren. Je moet het in zekere zin al doende leren.
Niet helemaal toch? U werkte in Mexico toch ook al met 'community art'?
Ik weet het. Maar 'community' - ik heb het over het creëren van een gemeenschapsgevoel, in de zin van in informele sfeer contacten leggen - is dat je een omgeving creëert waarin mensen zich goed voelen als ze samenkomen. En waar je ook als je een vreemde bent, welkom bent. En natuurlijk zijn we niet altijd succesvol geweest. Maar voorheen probeerden we het niet eens en nu is het denk ik een soort vanzelfsprekendheid.
Ik wil ook onze website noemen als een van de dingen waarvan ik denk dat ze hierin heel belangrijk was en is. Het ontwerp is misschien niet volmaakt, maar onze website is behalve een kalender en agenda van activiteiten en tentoonstellingen ook een verbindingstool met een connect-knop. We besloten die tool te maken nadat duidelijk werd dat we ook na covid gewoon daarmee zouden willen doorgaan. Waar je ook bent, je kunt op afstand verbinding met Melly maken. Zo zijn we video's gaan maken over onze tentoonstellingen.
Een andere vraag daarbij was hoe je met al die activiteiten een ervaring creëert die intergenerationeel is? De basis was dat we zijn begonnen tijdens Covid-19, omdat we net die een grote groepstentoonstelling Blue Delft hadden gemaakt. Dus we dachten waarom beginnen we niet gewoon op het web. We hebben al het werk en de investeringen gedaan voor de tentoonstellingen gedaan dus waarom ze niet op het web laten zien. Zo zijn we gewoon begonnen. Aanvankelijk was dat in heel ruwe, ongepolijste vorm.
Wandschildering van Markos Castro in de expo Blue Delft in 2020 in Melly toen nog WdW Foto K Daem / courtesy Melly
Covid leerde ons dat we de gereedschappen, de kennis, de ideeën en de inhoud hadden waarmee we nog steeds een publiek konden betrekken. Voor mij lag de focus op publieke betrokkenheid met als doel het beleven van kunst en meer specifiek hedendaagse kunst. En we kunnen publiek op verschillende manieren en op verschillende niveaus betrekken.
'Covid leerde ons dat we de gereedschappen, de kennis, de ideeën en de inhoud hadden waarmee we nog steeds een publiek konden betrekken'
In mijn beleving bevordert de ervaring van hedendaagse kunst wederzijds begrip tussen mensen. Dat betekent dat hoe meer je kunst die gemaakt is in onze tijd beleeft en die betekenis geeft door middel van tentoonstellingen - je begrip bevordert. Dit geen beurs, of markt - we presenteren tentoonstellingen, we presenteren interpretatie, we presenteren een context. We presenteren niet gewoon maar een object, we presenteren de wereld rondom dat object, zodat je middels jouw ervaring je eigen positie of die van iemand anders beter kunt begrijpen. Zo kun je in ieder geval begrijpen waarom je het wel of niet met iemand eens bent, kan je erdoor beter met conflicten omgaan. Wederzijds begrip bevordert samenleving.
En dan zie je om je heen een wereld met steeds grotere conflicten...
Ja, dat was ook zo, maar natuurlijk zijn we hier niet om met dit instituut de wereld te redden. Dit is een instelling om kunst te presenteren. Kunst die ons in staat kan stellen na te denken over hoe we de wereld een betere plek kunnen maken. We kunnen niet alle conflicten voorkomen, maar we kunnen zeker wel de conflicten voorkomen die hier plaatsvinden. Dat doen we door middel van discussies. En ik denk dat de onderkenning van de koloniale geschiedenis of van discriminatie in onze stad of van conflicten in Nederland, beter begrepen kan worden als je kunst ziet die van een context en van een kader is voorzien.
De wereld is veranderd. Witte de With is Melly geworden. Hoe bent u zelf de afgelopen zes jaar veranderd?
Ja, ik heb ook geleerd. Ik wist goed hoe een expert in beeldende kunst te zijn, ik ben erg oplettend en praatgraag. Maar hier leerde ik een luisteraar te zijn. Ik kwam hier met mijn vaardigheden om te spreken en te zien, te kijken, dat is mijn expertise, spreken in het openbaar en beeldende kunst. Maar hier heb ik geleerd om 'diep' te luisteren. Dat is een van de dingen die ik hier geleerd heb.
'Deep listening' als deel van uw werk?
Ik denk dat het slechts een deel was van de noodzakelijke instrumenten die we nodig hadden voor de naamswijziging en ik zou ook zeggen voor de periode van de pandemie en het emotionele werk arbeid dat daarbij hoorde. Ik heb geleerd mijn grenzen te stellen, zodat ik nu met een goed gevoel kan zeggen dat ik wil uitrusten. En rusten is niet direct de ervaring van niets doen, maar kunnen zeggen: genoeg, laten we rusten en ons daar goed over voelen. Dat is iets wat ik hier beslist heb geleerd. Dat zou in New York, waar ik hiervoor vandaan kwam, onmogelijk zijn geweest.
Sofia Hernández Chong Cuy Foto S van Vettum / courtesy Melly
Wat zijn de meest positieve veranderingen bij Melly de afgelopen zes jaar?
Ik heb het gevoel dat er veel veranderingen zijn bij Melly, veel positiefs en dat er ook een grote verbondenheid is ontstaan met het publiek. Ik denk dat de toenmalige perceptie van Melly misschien die van een kunstinstelling als een weinig toegankelijke en beetje onaanraakbare, ivoren toren. Misschien bestaat dat idee nog wel bij sommige mensen. Maar ik denk, of in ieder geval hoop, dat er een nieuwe perceptie is, namelijk dat de instelling veel gastvrijer, toegankelijker en opener is dan voorheen. In ieder geval met betrekking tot de evenementen, tot de inhoud en ideeën, tot het publiek en het team en naar TENT toe.
'We respecteren het hermetisme van de kunst, maar tegelijk onderzoeken we veel vaker datgene wat zich vlak voor onze neus bevindt'
We zijn heel zorgvuldig in de programmering, wat betekent dat het onderzoek dat we doen steeds heel grondig, betrokken en verdiepend is. We stellen voortdurend vragen rond ingewikkelde kwesties. Zoals hoe kunstenaars de ervaring van hun tijd verwoorden en verbeelden. We voeren het gesprek daarover, waardoor we verder dan de oppervlakte of de actualiteit over die zaken kunnen denken. Ik heb het gevoel dat we dat niveau van kritisch en ethisch afgewogen onderzoek hebben gehandhaafd maar dat we tegelijkertijd niet meer zo ernstig en zwaar overkomen.
We zijn als instituut veel meer ontspannen geworden. Daarmee bedoel ik: we zijn nog steeds grondig in ons onderzoek, maar meer ontspannen in de wijze waarop we dat onderzoek delen met anderen.
We respecteren het hermetische van de kunst, maar tegelijk zijn we veel meer gaan onderzoeken van wat zich voor onze neus bevindt, dat wat we liever niet willen zien, omdat het niet overeenkomt met wat we vooraf dachten.
Je denkt dat iets diepgaand is, intellectueel diepgaand is waarbij je verder moet kijken dan wat vlak voor je ligt. En ik denk dat we ons gerealiseerd hebben dat het niet alleen gaat om heel diepgaand te zoeken maar ook om gewoon om ons heen te kijken in hier en nu. We zijn ons meer bewust geworden van onze directe omgeving en geven daar meer aandacht aan.
Denkt u dat deze veranderingen een blijvende erfenis voor Melly zullen zijn?
Ja, ik denk dat het heel moeilijk is om terug te gaan. Waarom zou je dat weggeven, als je eenmaal beseft hoe belangrijk en gewaardeerd zoiets is, ook voor het team, de gemeenschap, belanghebbenden en kunstenaars?
My Oma Installatieview Foto RP Glasbergen
U bent curator en kunsthistoricus. Denkt u er wel een aan om zelf ook materiële dingen te maken?
Ik maak geen materiële dingen, maar ik hou erg van podcasts. Dus ik heb een podcast. Ik ben er gisteravond nog tot laat mee bezig geweest. Het zijn interviews met kunstenaars. Ik ben samen met anderen zowel geluidsredacteur, die aan ieder detail ervan werkt tot het klaar is, als maker van het concept en het script, ervan. Ik hou van mijn werk. Lees kranten, artikelen, recensies, nieuwe publicaties, ga veel naar conferenties, online of persoonlijk, zie veel tentoonstellingen, leg studiobezoeken af. Ik heb er hard aan gewerkt om ideeën die in Rotterdam worden besproken, op grond van mijn ervaringen te verbinden met ideeën die in andere delen van de wereld worden besproken. Als ik een kunstenaar uit Los Angeles of een curator uit Nederland in New York, nodig heb, kan ik ze hierheen halen en verbindingen kan leggen voor een podcast als deze.
Deze podcast verbindt bijvoorbeeld een Belgische, een Duitse geluidsredacteur, een Mexicaanse curator, een Nederlandse schrijver en een kunstenaar uit Australië die in Los Angeles woont, Ze zijn zo allemaal 30 minuten lang in één productie samengebracht. Door de voorafgaande research is het mogelijk inhoud te produceren die op de achtergrond of in de productie meehelpt een sociaal weefsel te creëren.
Sofia Hernández Chong Cuy Foto A Hoogendoorn / courtesy Melly
Hielp het dat u uit het buitenland kwam?
Ik weet niet of het helpt om buitenlander te zijn. Misschien helpt het omdat je je als buitenlander altijd moet aanpassen en omdat je risico's neemt. Omdat je om welke reden je dan ook bent vertrokken, of het nu om nieuwe kansen ging of omdat er een politiek conflict was.
Als directeur met carte blanche had u een bepaalde machtspositie. Was dat behulpzaam?
Ja, ik denk dat het helpt. Maar ik denk dat elke persoon die directeur is, een machtspositie heeft. Ik denk dat het interessante is hoe je die macht wel of niet gebruikt. Ofwel houd je die macht voor jezelf of je gebruikt die macht om positieve zaken voor anderen op gang te brengen. Als je van kunst houdt - ik hou van kunst - en als je van mensen houd - ik heb erg genoten van de mensen hier - dan zul je hoogstwaarschijnlijk die twee capaciteiten, je passie voor de kunst en je liefde voor het socializen, gebruiken om een sociaal weefsel te creëren. Een weefsel dat we volgens mij op dit moment echt nodig hebben tegen de achtergrond van een ingewikkelde wereld, waarin veel politieke conflicten zijn. Er is veel ongelijkheid die steeds zichtbaarder is geworden.
'My Oma' is de slottentoonstelling die u samen met de staf van Melly en kunstenaars maakt en die duurt tot ver in het komende jaar. Waarom 'My Oma' ?
Ik denk dat dit een goede manier is om alle opgebouwde onderzoekservaring en kennis die in de afgelopen zes jaar is opgebouwd terug te geven aan Rotterdam.
Wat waren uw eigen grootmoeders voor mensen?
Ik heb de moeder van mijn vader nooit ontmoet. Ze overleed toen mijn vader nog een jonge jongen was. Maar mijn andere grootmoeder, de moeder van mijn moeder, overleed in 2002. Zij en ik hadden een hele hechte band. Er zijn een aantal objecten van haar die ik bij mij thuis heb zoals een klein schilderij, een glaswerk. Ze werkte altijd hard, ze was iemand die in haar eentje, haar kleine dorpje in de staat Sonora, in Baya California, verliet. Ze ze was toen al zwanger van het jongetje dat mijn oudste oom zou worden. De eerste van haar zes kinderen. Ze moet toen begin twintig zijn geweest. Ze werkte in het centrum van mijn geboortestad Mexicali. Dat was begin 20e eeuw.
Mijn grootvader was een van de vele Chinese migrantenwerkers daar. Hij was nog maar kort daarvoor aangekomen in Baya California, Mexico. Het was een heel ander leven in die tijd. Mexicali was een bloeiend grensstadje. Toen ze daar een paar maanden woonde ontmoette zij hem. Ze trouwden en vormden een gezin. Ik heb hem nooit ontmoet, hij overleed een jaar voordat mijn moeder ging trouwen. En ook mijn grootvader van vaders kant heb ik nooit gekend.
Maar de reden dat deze tentoonstelling 'My Oma' heet is niet vanwege een grootmoeder van een kunstenaar, een curator of mijzelf. De tentoonstelling heet 'My Oma' om een persoonlijke benadering van het onderwerp aan te geven, in termen van het bezittelijke 'van mij' . En het woord 'oma is zeker grootmoeder, maar het is ook een verwijzing naar in het algemeen mensen die van invloed zijn geweest, vaak oudere mensen: een mentor, een leraar, een vriend, die zijn of haar levenservaring hebben doorgegeven.
My Oma Installatieview Foto RP Glasbergen
Kon u hier de afgelopen zes jaar goed aarden?
Ik voel me thuis in Rotterdam, ja. Maar in het begin niet. Het was heel moeilijk om in gesprek te komen of te wennen. Ik woonde en werkte de voorafgaande jaren in New York. De stijl van leven was hier heel anders. Ik had het gevoel dat gemeenschappen en groepen in de samenleving hier veel meer afgescheiden van elkaar waren, gecompartimenteerd. Het was hier moeilijker om tussen verschillende groepen mensen te bewegen er was meer scheiding is tussen levens, agenda, vrije tijd en werk.
Is het u gelukt om die erfscheidingen te doorbreken?
Ik zou zeggen: ja. Het is gecompartimenteerd, maar er zijn altijd mogelijkheden om de energie te laten stromen. Dat is ook gewoon een kwestie van tijd en geduld. En daarbij komt dat Rotterdam is in die zes jaar dat ik hier was, zich zo enorm ontwikkeld heeft. Het aantal nieuwe restaurants en cafés dat de afgelopen zes jaar is geopend, is waanzinnig groot. Zelfs met de pandemie er tussendoor. En veel ervan zijn echt lokale winkels. Het is dus niet zozeer gentrificatie en investeringen uit het buitenland. Het meeste van wat ik zie en bezoek zijn zaken in en rond het centrum die geopend door jonge Nederlanders. Mensen van in de dertig.
Waar gaat u hierna doen?
Ik heb besloten nieuw werk even op afstand te houden. Ik ben al zes jaar bezig en ben nu even toe aan rust als aanloop naar nieuwe dingen. Ik blijf een tijdje bij mijn familie in Mexicali , bij mijn vader en mijn moeder, op de plek, in hetzelfde huis waar ik ben opgegroeid. Mijn broer en zus en hun gezinnen wonen daar ook dichtbij. Mijn huis in Rotterdam Delfshaven hou ik aan, daar wonen voorlopig vrienden en kennissen in. Mijn ervaring bij Melly geweldig is geweest, maar ook heel intens. We hebben de uitdagingen van Covid goed doorstaan. Er zijn de afgelopen jaren in het instituut veel positieve veranderingen geweest, het is opener en gastvrijer. Ik ben er nu toe aan toe mezelf opnieuw te focussen en al deze ervaringen verwerken..
My Oma. 'A curatorial project focusing on the figure of the grandmother' opende op 8 december en is te zien in Melly tot en met 12 mei 2024