Gelijkheid: voorwaarde voor democratie
Eerder werden al de beginselen ‘Broederschap’ en ‘Vrijheid’ nader belicht. Met het derde beginsel ‘Gelijkheid’ wordt de democratische triade gecompleteerd. Deze drie beginselen kunnen niet los van elkaar gezien worden, waarbij ‘verantwoordelijkheid’ als noodzakelijk bindmiddel fungeert. Zo vormt een evenwichtige triade de basis van een actief en geïnspireerd burgerschap ten gunste van een stabiele democratie.
Dat naast broederschap en vrijheid ook het beginsel gelijkheid van essentieel belang is voor de democratie was voor de Franse denker Montesquieu al duidelijk. Die vond dat gelijkheid een belangrijke voorwaarde is voor de democratie. Zo’n tweeënhalve eeuw later wijst Herman Tjeenk Willink ons erop dat door een toegenomen ongelijkheid “uitholling” van de democratie heeft plaats gevonden.
In veel landen is in de huidige tijd sprake van een crisis van de democratie. Een te eenzijdige nadruk op één van de beginselen werkt verstorend op het evenwicht binnen de triade en uiteindelijk op een geordende democratie. Zo kan teveel ruimte voor ‘vrijheid’ ten koste gaan van de andere twee beginselen, waardoor binnen een samenleving een ernstige polarisatie kan ontstaan. Dat een politieke leider daar dan misbruik van maakt getuigt niet van een goed democratisch inzicht en leiderschap. Dat kan dan leiden tot situaties zoals onlangs in de VS plaats vond bij de bestorming van het Capitool, het symbool van de Amerikaanse democratie.
Inmiddels wordt het steeds duidelijker dat in het licht van de dreigende crises (stikstof, klimaatverandering, zeespiegelstijging etc.) de noodzakelijke maatregelen een ernstige spanning op de samenleving zal gaan uitoefenen. Afgewacht zal moeten worden wat voor impact die zullen hebben op de diverse bevolkingsgroepen. Die zullen een zwaar beroep op acceptatievermogen en veerkracht.
Democratie is niet alleen een zaak van instituten, wetten, reglementen, protocollen, maar vraagt zowel van politici als burgers een democratische instelling. Daarbij gaat het om accepteren van compromissen, geweldloos oplossen van conflicten, omgaan met diversiteit, en verdraagzaamheid. Laat dat nou juist de kunst van een kritisch democratisch burgerschap zijn dat kan bijdragen aan een evenwichtige, samenhangende samenleving, gebaseerd op de triade “vrijheid, gelijkheid en broederschap”.
Gelijkheid voor de wet, De Nederlandse Grondwet Artikel II-20