Een week op de bank met ‘Ontspoord kapitalisme’

10 oktober 2020 door Ada van Dijk

Detail van de omslag van Ontspoord Kapitalisme met daarvoor een lege feesttent. Afb Ada van Dijk

(door Ada van Dijk) 

Ik had het boek bijna ter zijde gelegd omdat ik opzag tegen 650 pagina’s voortkabbelende bespiegelingen over economie en politiek. Toen las ik op bladzijde 42: ‘Intussen was er ook een eind gekomen aan de situatie waarin vrouwen de kleding voor henzelf en hun kinderen naaiden.’ Deze zin, met het terloopse ‘er komt een eind aan een situatie’ heeft me ertoe gebracht het boek radicaal aandachtig te gaan lezen. Ik ging het boek lezen als een verslag van de impact van allerlei economische en monetaire beslissingen op mijn eigen leven.

Boekhoudschriftje

Voordat mijn moeder trouwde naaide zij voor tal van andere vrouwen aan ‘een uitzet voor de nieuwe baby’. Dat blijkt uit een boekhoudschriftje dat ik vond in haar erfenis. Het verklaart de aanschaf van een elektrische naaimachine na het huwelijk in 1960. Mijn moeder zette voor vier kinderen vanzelfsprekend allerlei winterjasjes en zomerjurkjes in elkaar die zij knipte uit afgedankte kleding van mijn vele ooms en tantes.

Door de ene zin op bladzij 42 besefte ik dat de eerste betaalbare confectiekleding ergens in de jaren vijftig weer op de markt kwam en dat huisvrouwen opeens dezelfde blouse konden passen in maat 40 en 42. Fantastisch toch! Daartegen over staat dat huisvrouwen zoals mijn moeder met de confectie een inkomstenbron en een rol in de maatschappij verloren.

Mijn ouders heb ik er nooit over gesproken. Mijn moeder had op de lagere school bovengemiddelde cijfers. Ze was van 1931, twee jaar na de crash van 1929 en heeft ons kinderen van de post-babyboom generatie van een uitzet voorzien.

Na dit nieuwe perspectief op het leven van mijn ouders ben ik op zoek gegaan naar de economische context van mijn eigen inkomenspositie. Met het boek kon ik tot in detail te plaatsen hoe ik in het leven stond. Eerst als aankomend kunstenaar, vervolgen als werknemer in de bancaire sector en als eenmanszaak. Juist de gedetailleerde internationale verslaglegging van De Vries is dan interessant. Ik kwam er opuit dat die economische achtergronden mijn denkbeelden en keuzes voor studie en werk behoorlijk gekleurd hebben.

 Bert de Vries in 1988 Foto Rob Bogaerts CC

Nalatenschap

In een interview in Trouw zegt De Vries dat hij ‘eens op een rij wilde zetten waar het in de politiek en economie … de verkeerde kant is opgegaan.’ Hij noemt ‘Ontspoord kapitalisme’, het boek, waaraan hij zeven jaar werkte, zijn geestelijke nalatenschap. Hij zegt ook dat hij als minister te weinig kritisch is geweest bij het nemen van de verantwoording voor de Europese monetaire unie. Dat hij dat zegt siert hem, maar hij had ook kunnen aanvoeren dat er te weinig kader was voor het meten en voorzien van de economische gevolgen van de monetaire unie van Europa.  

Als we nu op die monetaire unie terugkijken, dan had de Europese unie veel meer een strategie voor opbouw en samenwerking van de deelnemende landen moeten ontwikkelen. Dat gaat Europa de komende tijd opbreken. In 2011 is in de Duitse grondwet een ‘Schuldenbremse’ opgenomen; een rem op (euro) schulden om de hyperinflatie te vermijden. Alle Eurolanden die daaraan willen tornen, inclusief Duitsland zelf, zijn daar nu aan gebonden. Maar inflatie speelt nu geen rol en de schuldenrem blokkeert het aangaan van schulden. De monetaire eenvoud van de gezamenlijke muntunie heeft ons verblind voor de consequenties van verankering van de euro in de verschillende deelnemende naties. Vele regeringen krijgen het moeilijk als zij in hun parlement te veel begrip voor andere landen tonen. Vaak heerst het gevoel dat burgers buiten spel staan en dat democratisch ongefundeerde methoden gebruikt worden om de gevolgen van recessies als die van  2009 en van 2020 te verzachten.

Zowel Nationale Banken  als de Europese Centrale Bank gebruiken een losjes met de jaren twintig te vergelijken soort  monetaire financiering. Uit de laatste hoofdstukken van het boek van De Vries wordt duidelijk welk doel dit dient. Het gevoel voor urgentie van afgelopen maanden herinnert me aan de apocalyptische stemming die op 15 september en 6 oktober 2008 heerste. Toen werden beslissingen genomen die op dat moment de enig juiste waren om de meltdown van de financiële economie te voorkomen, maar waarvan het democratisch mandaat, zacht gezegd, onduidelijk was. Het Europese project is vervolgens niet geëindigd, maar wel op een ander spoor beland. Op dit spoor zijn we volgens De Vries toe aan een nieuwe wissel en die moeten we dus snel nemen, anders loopt de Europese trein uit de rails.

Post-coronastrategie

Wat onvoldoende uit de verf komt in de schaarse publiciteit rondom dit boek is dat De Vries nog steeds zeer positief is over Europese samenwerking. Hij ziet ook een belangrijke rol voor de Euro. Hij staaft dat met data en cijfers. Discussie is onvermijdelijk bij het maken van plannen voor het besteden en terugbetalen van de enorme bedragen die nu de landelijke en Europese  economie ingepompt worden. Een heldere Europese post-coronastrategie lijkt daarbij te ontbreken. Juist daarbij zouden de  inzichten van De Vries benut kunnen worden. De toekomst is enorm onzeker geworden. Het kopen van een huis, starten met een project of kiezen voor een omscholing lijken blinde beslissing te worden omdat we niet overzien wat de korte termijn ons brengt.

De afgelopen week regende het en zat ik in een verplichte tien dagen zelfisolatie nadat ik hoorde dat bij iemand die ik assisteerde met huishoudelijk werk corona was vastgesteld. Het gaf me de tijd dit bolle boek met de aandacht te lezen die het waard is en de rust om een gefundeerd en persoonlijke postcorona plan te maken. Het boek en de uitgebreide achtergrondkennis erin konden goed helpen om de verschillende opties af te wegen.

Ontspoord kapitalisme. Hoe het kapitalisme ontspoorde en na de coronacrisis kan worden hervormd. Door Bert de Vries Uitgegeven door Prometheus 2020. 688 pagina’s