Stalin liet op de Coolsingel Oekraïense nationalist doden

27 februari 2022 door Han van der Horst
Stalin liet op de Coolsingel Oekraïense nationalist doden
Jevgen Konovalets leider van fanatiek rechtse Oekraïense nationalisten vond zijn einde op de Coolsingel Archieffoto

Afgelopen donderdag waaide de Oekraïense vlag van het stadhuis op de Coolsingel. Dat was niet de enige plek waar dit dundoek gehesen is. In heel Nederland waren ze de volgende dag al uitverkocht en de Vlaggencentrale in Dockum maakt dit weekend ongetwijfeld overuren om aan de vraag te kunnen voldoen.

De gedachten gaan daarbij uit naar de vorige keer dat het conflict tussen Moskou en Oekraïense nationalisten de Coolsingel bereikte. Dat was op 23 mei 1938, precies om kwart over twaalf. Toen ging voor de tapijtenzaak van Con en Verdonk een bom af die de drager onmiddellijk doodde, terwijl enkele passanten ernstig werden gewond. Het was een schokkende gebeurtenissen waarvan de echo door het hele land klonk. Bomaanslagen, daarover las men in de jaren dertig van de vorige eeuw net als nu bijna dagelijks in de krant maar het waren toch gebeurtenissen die elders plaats vonden. In Oost-Europa bijvoorbeeld waar je nog terroristen had en allerlei radicale clubjes die met geweld en aanslagen probeerden hun nationalistische doelen te verwezenlijken.

Het duurde ongeveer een week voordat de politie de ware achtergrond van de aanslag wist te ontdekken. De Telegraaf en niet het Nieuwsblad, het Dagblad van Rotterdam of de Maasbode kwam met de meest spectaculaire berichtgeving. Het slachtoffer van de aanslag was de Oekraïense nationalist Jevhen Konovalets, de dader een Sovjetspion in dienst van Stalin.

Hoe zullen we nu verder gaan om hier helderheid te scheppen? De grenzen tussen Polen en de Sovjet Unie liepen voor de Tweede Wereldoorlog heel anders dan nu. Lviv lag in Polen en een ontevreden Oekraïense minderheid baarde de regering in Warschau heel wat zorgen. Stalin hield zijn stuk van de Oekraïne – een deelrepubliek van de Sovjet Unie – scherp in de gaten. De boeren daar hadden zich met hand en tand verzet tegen de afgedwongen collectivisatie van de landbouw. Daarom was door de communisten bewust een afschuwelijke hongersnood veroorzaakt. De Oekraïners hadden veel reden het regime van Stalin te haten.

In dit troebele water trachtten tal van extreem nationalistische clubjes te vissen. Jevgen Konovalets gaf leiding aan een clubje fanatiekelingen, zich noemende de Oekraïense Militaire Organisatie. Zij streefden een onafhankelijke republiek na, die tot stand gebracht moest worden met hulp van nazi-Duitsland. In Berlijn gebruikte Konovalets een persbureau als dekmantel voor zijn activiteiten. Hij werkte ook met verschillende namen. Vandaar dat het de Rotterdamse politie een paar dagen kostte om zijn werkelijke identiteit vast te stellen. De echte naam van de Sovjetspion was Pavel Soedoplatov. Hij deed zich voor als een geestverwant en gaf Konovalets na een gesprek een doos chocolaatjes cadeau. Daarin zat een tijdbom.

Na deze meesterproef kreeg Soedoplatov van Stalin de opdracht in Mexico de moord op Trotski te organiseren, een taak die hij eveneens met succes volbracht.

Soedoplatov werd een vertrouweling van Stalins opperspion Lavrenti Beria. Hij is in diens val meegesleept, ontkwam aan liquidatie maar moest een lange gevangenisstraf uitzitten. In 1968 kwam Soedoplatov vrij. Hij leefde lang genoeg om na de val van de Sovjet Unie samen met zijn zoon een bestseller te schrijven over de praktijk van de sovjetspionage. Het is nog steeds verkrijgbaar. Wie weet heeft Soedoplatov bij de KGB Vladimir Poetin nog wel meegemaakt  als jong broekie.

In Lviv hebben ze Konovalets en vergelijkbare figuren een eregraf gegeven. Tijdens de Duitse bezetting gingen veel Oekraïners bij de partizanen maar tegelijk vormden de Duitsers  hun midden een speciale SS-divisie, de Galizische no.,1, later omgedoopt tot het Eerste Oekraïense leger. Dit is hun strijdlied.

Het is op zulke noties en herinneringen dat Poetin nu het frame plakt als zou de democratisch gekozen regering van Oekraïne uit nazi's bestaan.

En zo zijn we dan terug bij het heden.  

Beluister ook Het Geheugenpaleis, www.praatkast.nl/podcasts/het-geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.

Over de columnist

Han van der Horst

Han van der Horst werkte van 1978 tot 2012 bij de Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs. Hij was een aantal jaren boekbespreker bij het VPRO-radioprogramma OVT, dat in teken staat van geschiedenis. Van der Horst is voorzitter van het Comité Open Monumentendagen Schiedam. Zijn boeken over geschiedenis zijn geschreven voor een breed publiek en worden uitgegeven door onder andere het Schiedamse Scriptum (bekend van Snoecks), Prometheus of Polak & Van Gennep. Hij was ook vaste radiocolumnist bij Radio Rijnmond (2011-2015). Sinds januari 2016 is hij radiocolumnist bij het radioprogramma De Late Avond.

Stappen ze ooit over hun schaduw heen?
22 mrt
Stappen ze ooit over hun schaduw heen?
Haarza(a)kje
09 mrt
Haarza(a)kje
'Ouder uit wie het kind geboren is,' wat is dat?
06 mrt
'Ouder uit wie het kind geboren is,' wat is dat?
Roodkapje voor komende generaties
04 mrt
Roodkapje voor komende generaties
De “maareh-methode” van Den Haag
02 mrt
De “maareh-methode” van Den Haag
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.