Bij vrijheid gaat het om het besef waar de grenzen liggen

12 december 2020 door Rein Heijne

Bij het Wembleystadion Foto Ben Sutherland cc

Democratisch burgerschap gaat uit van de belangrijkste waarden uit de Verlichting: Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap. Deze vormen in feite de pijlers van een democratische rechtstaat. Voor een evenwichtige, stabiele samenleving is het van groot belang dat tussen die waarden een zeker samenhang bestaat. Het vorige nummer ging over Burgerschap en Broederschap; daarin werd vastgesteld dat broederschap het cement, het bindmiddel van de samenleving vormt

Vrijheid kan beschouwd worden als het meest kostbare bezit voor mensen. Onze vrijheid is een groot goed, maar daarbij moet wel beseft worden dat het ook verplichtingen schept. Tegenover onze medeburgers en de sociale en biologische leefomgeving. Velen vinden de individuele vrijheid, in de zin van de eigen zelfbeschikking, hun autonomie het meest belangrijk. Maar wanneer die teveel verabsoluteerd wordt, dan bestaat het gevaar dat de vrijheid van anderen in het gedrang komt. Dat maakt begrenzing ervan nuttig en noodzakelijk en is het zaak de grenzen van onze vrijheid nauwkeurig aan te geven en af te bakenen. Daarbij is het van groot belang om daarover goede afspraken met elkaar te maken.  

Helaas werden door het vrije marktdenken bijna alle grenzen overschreden, want “the sky was the limit” geworden. Bij vrijheid gaat het echter vooral om het besef waar de grenzen liggen.  En vrijheid heeft ook te maken met het handelen en behandelen van mensen. Dan dienen respect, verantwoordelijkheid en niet in de laatste plaats broederschap, solidariteit richtsnoer te zijn. In Mens/Onmens vraagt Bas Heijne zich ernstig af of we nog van vrijheid kunnen spreken wanneer het door de technologische ontwikkeling steeds gemakkelijker wordt ons te observeren en te controleren. Wat betekent ‘surveillance capitalism’ voor ons als burgers en die drie essentiële waarden?Het is daarom ook zinvol om duidelijk onderscheid te maken tussen de verschillende begrippen van vrijheid. Gaat het bijvoorbeeld om de vrijheid ‘om alles te hebben’ of de vrijheid ‘om gelukkig en tevreden te zijn’.

Door goede burgerschapsvorming kunnen sociaal-emotionele vaardigheden en kritische denkwijzen worden ontwikkeld waarmee jongeren inzicht krijgen in die verschillende vrijheidsbegrippen en zodoende leren waar de grenzen liggen en hier mee weten om te gaan.

Met burgerschapsvorming kan daarom niet vroeg genoeg begonnen worden.