De beginzin

16 september 2013 door incidentele auteur

(Ruud Bergamin) De eerste zin van een boek, een roman, een verhaal, is belangrijk. Een beginzin draagt, zegt men, de kiem van het hele boek in zich. Als musicus vraag ik me af: geldt zoiets ook voor muziek? Volgt uit de beginzin de rest van een muziekstuk? Waaruit worden de zinnen van de muziek gevormd? Uit noten, melodie, ritme, toonhoogtes, stiltes, dynamiek, timbre en misschien nog meer. Waar haal je met name de beginzin, de eerste frase, vandaan? Wie een lied componeert, heeft houvast als hij over de tekst kan beschikken.


Bekend is het verhaal van tekstschrijver Oscar Hammerstein II en componist Richard Rodgers, het duo dat onder meer ‘The Sound Of Music’ tot stand bracht. In 1945 werkten zij voor een film ‘State Fair’. Na weken ploeteren had Hammerstein de tekst klaar van het lied ‘It Might As Well Be Spring’, dat begint met:

I'm as restless as a willow in a windstorm,
I'm as jumpy as a puppet on a string.

Een mooie eerste zin, onmiskenbaar. Hammerstein stuurde de gehele liedtekst naar Rodgers. Een uurtje later belde Rodgers op: ik heb het af, hoor. Hammerstein voelde zich voor gek gezet. Kan iemand in een uurtje muziek schrijven bij een tekst waarop weken was gezwoegd? Bijna een belediging. Hij wilde zijn telefoon door het raam gooien. Luister, zei Rodgers, deze tekst is zo goed dat mijn melodie er vanzelf uit voortkomt!

‘Jumpy as a puppet on a string’. Ook iemand die geen muziek kan lezen, ziet de noten op en neer springen.

Ook in muzieknoten weergegeven ziet ‘Jumpy as a puppet on a string’ er goed uit. Zelfs iemand die geen muziek kan lezen, ziet de noten op en neer springen.

Tekst goed, noten goed, was het altijd maar zo. Vaak is componeren, net als het schrijven van teksten, gemodder en geploeter.
Bovendien: hoe begin je aan een instrumentaal muziekstuk, een stuk zonder tekst? Soms kunnen andere middelen dan tekst helpen. Men kan aanknopen bij beelden, verhalen, of een politiek geladen boodschap. Een componist die de zee wil uitbeelden, kan vanuit zee-impressies te werk gaan. Zo zit in Debussy’s ‘La Mer’ een ‘dialoog tussen de wind en de zee’.
Vermoedelijk hebben wind en zee Debussy tot een beginzin geïnspireerd en wie het stuk beluistert kan zich in een bootje wanen dat schommelt op de woeste baren. Maar: geldt dit voor iedereen? Welnee. Voor wie niet weet dat het stuk ‘La Mer’ heet, is het evengoed een impressie van een roekeloze autorit.

Ook beelden van de Rotterdamse Hefbrug kunnen tot muziek leiden. Ooit (1928) maakte Joris Ivens een filmdocumentaire over De Hef, zonder geluid. Stoomtreinen, het mechaniek van de brug, het zijn prachtige Rotterdamse beelden. Jammer dat er geen muziek bij zit, want de filmbeelden vragen daar om. In de jaren ‘80 deed ik als conservatoriumstudent mee aan een miniproject waarin we muziek bij de film bedachten.

Ruud Bergamin is saxofonist, componist, dirigent en jazz-educator.

Het werd ‘musique concrète’, geluiden die nauwkeurig bij de filmbeelden aansloten. De filmbeelden gaven ons de beginzin. Later zagen we een bewerking van dezelfde film door Hans Keller. Daarbij zat muziek die, tot ieders verbazing, geheel los stond van de beelden.

 

Muziek kan ook een politieke boodschap beogen. Charles Mingus componeerde ooit het ijzersterke stuk ‘Fables Of Faubus’, als boos commentaar op de leugens van gouverneur Faubus, die de Nationale Garde had gebruikt om de integratie van ‘Afro-Americans’ in scholen tegen te gaan (1957).
Later maakte Mingus bekend dat hij het stuk al gecomponeerd had, vóór dat de incidenten hadden plaatsgevonden. De boze titel was er achteraf boven gezet. Fabelen van Faubus hadden dus niet de beginzin van deze muziek bepaald.
De relatie die beelden of boodschappen hebben met muziek is blijkbaar niet eenduidig. Dat brengt ons bij de vraag hoe het dan zit bij ‘absolute muziek’, muziek die niet uitgaat van buitenmuzikale elementen zoals tekst, beeld of boodschap. Hoe zoekt men daar een beginzin?

Daarover een volgende keer.

Website: www.ruudbergamin.com

 

 

Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.